सत्यवादी राजा हरिश्चंद्र
Indian history is filled with many brave kings, philosophers and saints, but among them one name shines with purity – Raja Harishchandra (राजा हरिश्चंद्र). He is remembered as the king who sacrificed everything for truth. In the long tradition of Bharatiya culture where dharma and satya are considered supreme, Harishchandra stands as the eternal symbol of honesty, sacrifice and morality.
राजा हरिश्चंद्र इक्ष्वाकु वंशातील महान सम्राट होते. त्यांचं राज्य अयोध्या होतं – जे समृद्धी, न्याय आणि शांततेसाठी प्रसिद्ध होतं. प्रजेच्या मनात त्यांच्याबद्दल प्रचंड प्रेम होतं कारण ते नेहमी सत्य बोलायचे आणि न्याय देत असत. त्यांच्या पत्नीचं नाव तारामती आणि मुलाचं नाव रोहिताश्व होतं. लहानपणापासून हरिश्चंद्रांना सत्याचा अभिमान होता. त्यांनी कधीही खोटं बोललं नाही, कुणाशी फसवणूक केली नाही आणि प्रजेच्या हितासाठी नेहमीच प्रामाणिक राहिले.
एकदा महर्षी विश्वामित्र यांनी त्यांची परीक्षा घ्यायचं ठरवलं. त्यांनी हरिश्चंद्रांकडून दान मागितलं. राजा हरिश्चंद्र नेहमीप्रमाणे दान करण्यास तयार झाले आणि वचन दिलं की जे काही मागाल ते देईन. त्यानंतर विश्वामित्रांनी त्यांना फार मोठं दान मागितलं, इतकं की त्यासाठी त्यांना स्वतःचं संपूर्ण राज्य सोडावं लागलं. अयोध्येचा राजा असलेला हरिश्चंद्र, क्षणात सामान्य मनुष्य झाला. पण त्यांनी खोटं बोलून आपलं वचन मोडलं नाही.
राज्य गमावल्यानंतर त्यांनी प्रजेची जबाबदारी पूर्ण केली आणि पत्नी व मुलाला घेऊन ते दारिद्र्यात जगू लागले. वचन पाळण्यासाठी त्यांना आपली पत्नी तारामती हिला दुसऱ्याच्या घरी दासी म्हणून विकावं लागलं. स्वतःचा मुलगा रोहिताश्व यालाही गुलाम म्हणून विकावा लागला. शेवटी स्वतःलाही त्यांनी श्मशानभूमीत काम करणाऱ्या डोमकडे विकलं आणि मृतदेहांची अंत्यसंस्काराची कामं करायला लागले.
हा प्रसंग त्यांच्या जीवनातील सर्वांत कठीण होता. एकेकाळी ऐश्वर्यात जगणारा राजा आता श्मशानात काम करू लागला. पण तरीसुद्धा त्यांनी सत्य सोडलं नाही. त्यावेळी एक हृदयद्रावक घटना घडली. त्यांच्या मुलाला साप चावून मृत्यू झाला. पत्नी तारामती मुलाचं शरीर घेऊन श्मशानभूमीत आली. तेव्हा हरिश्चंद्र तिथे काम करत होते. स्वतःचा मुलगा मृत्युमुखी पडलेला पाहूनही त्यांनी शोकावर नियंत्रण ठेवलं. कारण ते नियम मोडू शकत नव्हते – श्मशानात अंत्यसंस्कारासाठी शुल्क घ्यावंच लागत होतं.
कल्पना करा, एक राजा ज्याने प्रजेचं रक्षण केलं, तोच आता स्वतःच्या मुलाच्या अंत्यसंस्कारासाठी स्वतःच्या पत्नीकडून शुल्क मागतो आहे. हे ऐकून तारामती व्याकुळ झाली, तिच्याकडे काहीच नव्हतं देण्यासाठी. अशा वेळी देवांनी हस्तक्षेप केला. महर्षी विश्वामित्र आणि इंद्रदेव त्यांच्या समोर प्रकट झाले आणि सांगितलं की हे सर्व एक परीक्षा होती. हरिश्चंद्रांनी ही परीक्षा उत्तीर्ण केली कारण त्यांनी सत्य कधीच सोडलं नाही. देवांनी त्यांना परत राज्य दिलं, मुलाला पुन्हा जीवन दिलं आणि त्यांची कीर्ती अखंड केली.
राजा हरिश्चंद्राची ही कथा केवळ पुराणातील गोष्ट नाही, तर ती भारतीय संस्कृतीच्या मूलभूत मूल्यांची शिकवण आहे. महात्मा गांधींना लहानपणी जेव्हा हरिश्चंद्राची कथा ऐकायला मिळाली तेव्हा त्यांच्यावर खोल परिणाम झाला. गांधीजींनी नंतर आयुष्यभर सत्य आणि अहिंसेचा मार्ग स्वीकारला आणि जगाला दाखवलं की हरिश्चंद्राचे आदर्श आजही तितकेच प्रभावी आहेत.
साहित्य आणि कलेवरही राजा हरिश्चंद्राचा खोल प्रभाव आहे. अनेक संस्कृत ग्रंथ, कवितांमध्ये त्यांचा उल्लेख आढळतो. विशेष म्हणजे भारतीय चित्रपटसृष्टीचा पहिला चित्रपट (1913) दादासाहेब फाळके यांनी बनवला तोही “राजा हरिश्चंद्र” हाच होता. म्हणजेच भारतीय सिनेमा देखील सत्याच्या या महान प्रतीकानेच सुरुवात केली.
आजच्या आधुनिक युगात जिथे खोटं, भ्रष्टाचार आणि स्वार्थ सर्वत्र दिसतो, तिथे हरिश्चंद्रांची कथा आपल्याला आठवण करून देते की सत्य कधीच हरत नाही. परिस्थिती कितीही कठीण असली तरी प्रामाणिकपणा आणि धैर्य हेच खरी संपत्ती आहेत. जर आजचे नेते, अधिकारी आणि सामान्य माणूस हरिश्चंद्रांचा आदर्श डोळ्यासमोर ठेवून वागला तर समाजात प्रचंड बदल होऊ शकतो.
निष्कर्ष असा की राजा हरिश्चंद्र हे केवळ एका राज्याचे राजा नव्हते, ते खरेतर मानवतेचे राजा होते. त्यांचं आयुष्य हे एक शाश्वत संदेश आहे – सत्याचं पालन करा, कारण सत्य कधीही नष्ट होत नाही.
जय भारत
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत :
टिप्पणी पोस्ट करा